Czy do uprawiania sportu potrzebne są jakieś badania? Jeśli tak, to jakie? Kto takie badania może przeprowadzić? Ile kosztują takie badania? Czy da się trenować bez badań? To chyba pytania, które stawiają sobie zarówno zawodnicy, trenerzy, jak i rodzice. Temat dość zagmatwany, ale postaram się go rozłożyć na czynniki pierwsze.
Kto musi mieć badania lekarskie
Tradycyjnie już zaczniemy od analizy najważniejszego dla nas aktu prawnego, czyli Ustawy z dnia 25 czerwca 2010 o sporcie.
W rozdziale 7 zatytułowanym „Bezpieczeństwo w sporcie” czytamy:
Art. 37.
- Zawodnik uczestniczący we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez polski związek sportowy jest obowiązany do uzyskania orzeczenia lekarskiego o stanie zdrowia umożliwiającym bezpieczne uczestnictwo w tym współzawodnictwie.
- Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw kultury fizycznej określi, w drodze rozporządzenia, kwalifikacje lekarzy uprawnionych do wydawania orzeczeń lekarskich, o których mowa w ust. 1, a także zakres i częstotliwość wymaganych badań lekarskich, uwzględniając specyfikę współzawodnictwa sportowego.
Jak widać obowiązek ten należy wyłącznie do tych, którzy spełniają jednocześnie dwa warunki:
- uczestniczą we współzawodnictwie sportowym (czyli w zawodach),
- współzawodnictwo to jest organizowane przez polski związek sportowy.
Jeśli posiadasz więc licencję zawodnika jakiegoś polskiego związku sportowego, to badania musisz mieć, ale masz prawo zrobić je całkowicie nieodpłatnie i zdecydowanie warto z tego skorzystać.
Natomiast nie potrzebujesz badań sportowych jeśli jedynie trenujesz, nie startując przy tym w zawodach, oraz jeśli startujesz w zawodach, które nie są organizowane przez polskie związki sportowe. Przykładami takich zawodów są np. turnieje piłki nożnej prowadzone w formie rozgrywek międzyszkolnych, maratony organizowane przez samorządy, czy wszelkie inne rozgrywki i turnieje organizowane przez kluby, firmy lub związki sportowe nie posiadające statusu polskich związków sportowych.
Czy to oznacza, że badań nie powinieneś robić wcale? Niekoniecznie. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości czy twój stan zdrowia pozwala ci uprawiać dany sport, powinieneś skonsultować to z lekarzem. Także w przypadkach, gdy chcesz uprawiać forsowne lub ryzykowne sporty, jak triathlon czy walki na gołe pięści – również gorąco zachęcam do wykonania odpowiednich badań.
Kto wydaje orzeczenia lekarskie o zdolności do uprawiania sportu?
Odpowiedź na to pytanie znajduje się w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 lipca 2016 r. w sprawie kwalifikacji lekarzy uprawnionych do wydawania zawodnikom orzeczeń lekarskich o stanie zdrowia oraz zakresu i częstotliwości wymaganych badań lekarskich niezbędnych do uzyskania tych orzeczeń. 27 lutego 2019 roku Minister Zdrowia wprowadził do niego bardzo znaczące zmiany. Oto, jak ma się rzecz na dziś.
- Orzeczenie wydaje lekarz specjalista w dziedzinie medycyny sportowej, a w odniesieniu do zawodników niepełnosprawnych orzeczenie może wydać także lekarz specjalista w dziedzinie rehabilitacji medycznej.
- W odniesieniu do dzieci i młodzieży do ukończenia 21. roku życia oraz zawodników pomiędzy 21. a 23. rokiem życia orzeczenie może wydać lekarz posiadający certyfikat ukończenia kursu wprowadzającego do specjalizacji w dziedzinie medycyny sportowej
- W odniesieniu do dzieci i młodzieży do ukończenia 19. roku życia orzeczenie może wydać również lekarz podstawowej opieki zdrowotnej na podstawie profilaktycznego badania lekarskiego (bilansu zdrowia), o którym mowa w wykazie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej wydanym na podstawie art. 31d ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1510, z późn. zm.2)), oraz posiadanej dokumentacji medycznej.
- W odniesieniu do zawodników pomiędzy 19. a 23. rokiem życia orzeczenie może wydać również lekarz podstawowej opieki zdrowotnej na podstawie posiadanej dokumentacji medycznej.
- W przypadku gdy lekarz podstawowej opieki zdrowotnej stwierdzi, że:
1) zakres badań koniecznych do przeprowadzenia w celu dokonania prawidłowej oceny stanu zdrowia i możliwości bezpiecznego uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym wykracza poza zakres profilaktycznego badania lekarskiego (bilansu zdrowia) oraz posiadanej dokumentacji medycznej lub
2) jest to niezbędne w celu dokonania prawidłowej oceny stanu zdrowia i możliwości bezpiecznego uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym – wydaje skierowanie do lekarza, o którym mowa w ust. 1 albo 2, w celu wydania orzeczenia.
Tak więc dla dzieci i młodzieży do ukończenia 23 lat takie orzeczenie może wydać lekarz POZ (rodzinny) bez zlecania szczegółowych badań. Jak widać w pkt. 5 – lekarz może, ale nie musi. Jeśli tego nie zrobi, to kieruje do lekarza sportowego.
To stosunkowo nowa zmiana i jednocześnie bardzo kontrowersyjna. Szczególnie głośno protestowali przeciwko nim lekarze sportowi.
Możliwość dopuszczania do uprawiania sportu przez lekarzy POZ jest odpowiedzią na problem dostępu do lekarzy sportowych dla dzieci i młodzieży z małych miejscowości. Jest też próbą ograniczenia nielegalnego procederu polegającego na sprzedaży książeczek lekarskich sportowca podbitych in blanco.
W poradniach sportowych spotkamy głównie lekarzy z certyfikatem uprawniającym do orzekania o zdolności do uprawiania sportu dzieci i młodzieży. Takie certyfikaty najczęściej wydaje Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej (PTSM), ale również można je uzyskać w Centralnym Ośrodku Medycyny Sportowej oraz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego.
Lekarzy ze specjalizacją medycyny sportowej jest w naszym kraju bardzo mało. Aby ją zdobyć trzeba mieć specjalizację II stopnia w jednej z kilku dziedzin medycyny. To jest problem duży w przypadku zawodników, którzy już ukończyli 23 lata, bo tylko tacy lekarze mogą wydawać im orzeczenia.
Gdzie znaleźć lekarza sportowego
Jeśli posiadasz licencję polskiego związku sportowego masz prawo zrobić taki zestaw badań w ramach kontraktu z NFZ. Zazwyczaj każdy wojewódzki odział NFZ na stronie internetowej zamieszcza wykaz placówek, w których realizuje się takie badania. Świadczeń zakontraktowanych jest bardzo mało, dlatego najlepiej jest umawiać się zaraz na początku roku kalendarzowego, bo dostanie się do lekarza sportowego w drugim półroczu graniczy z cudem.
Orzeczenie o zdolności do uprawiania sportu możesz też wykonać komercyjnie. Ostatnio takie pakiety oferują największe polskie sieci przychodni. Koszt kompletu badań to ok. 500 zł. Na rynku usług medycznych funkcjonują też lekarze, którzy już za 80-100 zł wydają orzeczenia dopuszczające do rywalizacji. Niska cena wynika tu z faktu pominięcia większości badań, o których mowa w cytowanym Rozporządzeniu.
Jakie badania trzeba zrobić
Jeśli już będziecie musieli trafić do lekarza sportowego, to powinien wam przeprowadzić lub zlecić następującą serię badań:
- ogólne badanie lekarskie wraz z oceną stanu uzębienia i oceną ostrości ;
- badanie ortopedyczne;
- badanie EKG;
- pomiary antropometryczne (wzrost, waga, obwody);
- badanie morfologii krwi;
- oznaczenie stężenia glukozy w surowicy krwi;
- badanie ogólne moczu;
- badanie spirometryczne (dotyczy tylko płetwonurkowania);
- konsultacja neurologiczna (dotyczy sportów walki) wraz z możliwym badaniem EEG.
Ostatnie zmiany w Rozporządzeniu usunęły konieczność dodatkowych wizyt o okulisty i laryngologa oraz badań serologicznych (na obecność HIV oraz WZW).
Pochwyciłem też niepotwierdzoną informację, że Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej wydało jakieś wewnętrzne wytyczne dla swoich lekarzy (a to jest zdecydowana większość lekarzy wystawiających orzeczenia w Polsce), zgodnie z którymi lekarze odmawiają wydania orzeczenia o zdolności do zawodów w sportach walki, wpisując adnotację o zdolności wyłącznie do treningu bezkontaktowego. Pytanie w tej sprawie wysłałem do PTMS i dam znać, jak tylko otrzymam od nich odpowiedź.
Ile ważne są badania
Badanie wstępne (czyli robione po raz pierwszy) oraz okresowe są ważne 12 miesięcy. Wcześniej trzeba było je wykonywać co 6 miesięcy, jednak w myśl nowych przepisów, na badanie po pół roku może zostać skierowana młodzież do 16 lat, jeśli wymaga tego stan ich zdrowia lub specyfika sportu.
Badanie kontrolne wykonać należy również po każdorazowym urazie, w tym głowy, utracie przytomności, a w szczególności po każdym nokaucie.
Podsumowanie
Jeśli uprawiasz sport rekreacyjnie, nie potrzebujesz do tego żadnych badań, choć warto spytać swojego lekarza rodzinnego, czy nie ma ku temu żadnych przeciwskazań. Jeśli jednak trenujesz wyczynowo, to warto sobie takie badania zrobić. Jeśli trenujesz i startujesz w ramach struktur polskiego związku sportowego, to musisz badania zrobić. Szczególnie, że w przypadku dzieci i młodzieży masz prawo do nieodpłatnego komplet badań, więc warto z tego skorzystać.
